Groen is onmisbaar voor een leefbaarder Paramaribo

De Cultuurtuin, aangelegd in 1898 als proeftuin, kent een bijzondere geschiedenis van onderzoek en praktijkonderwijs op het gebied van landbouw gewassen, plantenziekten, het testen van exotische boomsoorten in ons tropisch klimaat en de aanmaak van plantmateriaal.
Vandaag de dag is er nog weinig over van wat de Cultuurtuin was in haar glorietijd. Voor velen is het een nostalgische plek, dan wordt een beeld geschetst van een groene oase waarbij de ochtendmist tussen het gebladerte hing en de natuur nog in haar volle glorie kon ademhalen. Maar door de jaren heen is dit stukje groen sterk verwaarloosd. Waar de botanische tuin met al haar exotische plantensoorten met zorg is aangelegd, zo achteloos is zij weer ontworteld.

De ontbossing in de Cultuurtuin is niet iets van nu. In de afgelopen 30-40 jaar zijn steeds meer soorten verdwenen uit de Cultuurtuin en is steeds meer grond uitgegeven. Niet lang geleden, in 2017, was ook oproer ontstaan vanwege verkochte grond voor bebouwing. Dit alles is mogelijk omdat de Cultuurtuin geen wettelijke bestemming heeft die haar kan beschermen. Verder staat de grond niet op naam van de Stichting Nationale Parken, die in het leven is geroepen voor het aanleggen, inrichten en onderhouden van nationale parken en momenteel verantwoordelijk is voor het beheer van de Cultuurtuin.
De problematiek beperkt zich niet slechts tot uitgifte van grond en bebouwing. Bezoekers kunnen getuigen dat er veel afval en karkassen worden gedumpt. Ook zijn de afgelopen jaren aangiften gedaan van overvallen. Dit geeft de mate van verwaarlozing aan en kan, naast destructief grondbeleid en ontbrekende ruimtelijke planning, toegewezen worden aan gebrek aan financiën voor onderhoud, controle en handhaving. Niet alleen de natuur raakt ontworteld, ook vele bezorgde Surinamers. Deze frustratie is volledig terecht, want door ongeplande urbanisatie nemen de groene ruimtes in Paramaribo steeds verder af en is er nog maar weinig stedelijk groen om te recreëren.
In de kern kampen wij met onvoldoende kennis, bewustwording en waardering over stedelijk groen en daardoor onvoldoende politieke wil, waardoor dit niet tot haar recht komt in urbane planning. Als gevolg hiervan zien wij de degradatie van stedelijk groen (bosfragmenten, parken of tuinen, bomen langs straten, pleintjes, en andere groenbeplanting) en van alle voordelen voor menselijk welzijn. Voordelen zoals verkoeling van de omgeving, voedselproductie, het tegengaan van wateroverlast en breken van harde windvlagen, gelegenheid voor sport, recreatie en ontspanning, voor onderzoek en educatie en bovendien een habitat voor urbane biodiversiteit.
Hierdoor gaat onze kwaliteit van leven achteruit en missen wij de kansen om de potentie ervan te benutten. Het besef ontbreekt dat bijvoorbeeld een stukje goed onderhouden stedelijk groen in elke buurt kan helpen onze volksgezondheid te verbeteren, zowel fysiek als mentaal. Of dat een botanische tuin en andere typen stedelijk groen waarin wordt geïnvesteerd een ware toeristische attractie kunnen zijn, zoals elders in Zuid-Amerikaanse landen. Of dat strategisch urbaan ontwerp en ruimtelijke inrichting met stedelijk groen een goedkopere optie is voor het aanpassen aan klimaatverandering dan steeds meer airco’s aanschaffen.
Ter voorkoming van verdere vernietiging van de Cultuurtuin, dient zij een wettelijke status te krijgen om bescherming te genieten. Anderzijds kan de grond van de Cultuurtuin worden toegekend aan de stichting verantwoordelijk voor haar beheer. Pas dan kan men effectief verdere verwaarlozing tegengaan en nieuw leven blazen in de Cultuurtuin.
Ook relatief simpele stappen kunnen worden ondernomen. Hefbomen of vergelijkbare fysieke barrières die toegang afsluiten voor de avond, zouden opnieuw geïntroduceerd kunnen worden, waardoor het dumpen van vuil en andere illegale activiteiten bemoeilijkt wordt. Handhaving van het Wetboek van Strafrecht of de kersverse Milieu Raamwet, voor het uitgeven van boetes zou dat extra ontmoedigen. Daarmee wordt het aantrekkelijker om te investeren in de Cultuurtuin, zodat faciliteiten en wandelpaden gerenoveerd kunnen worden en goed onderhoud kan plaatsvinden.
Stedelijk groen is niet slechts een aangelegenheid van de milieusector. Het gaat ook de ruimtelijke planning, stedenbouw, volksgezondheid, sport en toerisme sectoren aan. Alleen een integrale benadering zal daadwerkelijk leiden tot een leefbaarder Paramaribo en een betere kwaliteit van leven. Het belang van stedelijk groen voor een leefbare stad is terug te vinden in Duurzaam Ontwikkelingsdoel 11: Duurzame steden en gemeenschappen. Bovendien wordt in ons nationaal klimaatdocument (de Nationally Determined Contribution) verwezen naar openbaar groen en het bevorderen van de groene component in urbane gebieden. Een mooie volgende stap zou zijn als dit na 2021 ook wordt meegenomen in het nieuwe Ontwikkelingsplan van Suriname. Rest nog de uitdaging om een vertaalslag te maken naar uitvoerbaar beleid.

Om in te spelen op al deze kwesties, zet Tropenbos Suriname zich in om meer wetenschappelijk bewijs te verkrijgen over het effect van stedelijk groen op ons welzijn voor beleidsmakers en deskundigen. In samenwerking met het ITC (faculteit der Geo-informatiewetenschappen en aardobservatie) van de Universiteit van Twente, voert zij sinds januari 2019 het UTSN twinning project “Naar een Groen en Leefbaarder Paramaribo” uit met als doel het bevorderen van een groen Paramaribo, waarin ecosysteemdiensten bijdragen aan een gezonde en leefbare omgeving voor haar inwoners. Het project bestaat uit vier hoofdcomponenten die respectievelijk te maken hebben met: 1) het voor huidige en toekomstige beleidsmakers (studenten) en het maatschappelijk middenveld toegankelijk maken van wetenschappelijk onderbouwde informatie. 2) het stimuleren van grotere bewustwording over de rol van stedelijk groen bij beleidsmakers en deskundigen uit zowel publieke, private als maatschappelijke sfeer. 3) het actief betrekken van burgers en onderwijsinstellingen bij het verder monitoren van stedelijk groen in Paramaribo. 4) het ontwikkelen van educatief materiaal over stedelijk groen voor het wetenschappelijk onderwijs in Suriname en Nederland.

Hoewel het project nog tot juli 2021 loopt, zijn er al enkele belangrijke inzichten.
Het institutioneel raamwerk voor stedelijk groen is drastisch toe aan versterking en hoofdverantwoordelijke instanties, zoals het directoraat Openbaar Groen, worden nog te vaak vergeten of overgeslagen.
Daarnaast ondervindt men soms ook nadelen van stedelijk groen. Dit kan echter grotendeels toegewijd worden aan gebrekkig onderhoud. Ook blijkt de status van de grond waar het groen zich bevindt een belangrijke factor. Bevindt het zich op openbaar terrein, dan wordt het in principe onderhouden door de overheid. Bevindt het zich echter op privé terrein, met name in het geval van verlaten, leegstaande percelen, groeit het groen ongecontroleerd door, waardoor het een trekpleister wordt voor illegage activiteiten en ongedierte. Op deze manier heeft stedelijk groen beperkte waarde en zorgt het eerder voor overlast, wat de noodzaak voor gedegen onderhoud benadrukt.
Ook het type vegetatie is een belangrijke factor in de voordelen voor ons welzijn. Bijvoorbeeld voor verkoeling en het tegengaan van wateroverlast, leveren bomen een grotere bijdrage dan grasvelden of grote planten in betonnen potten. Willen wij dus serieus werken aan aanpassingen tegen klimaatverandering (bv. toenemende hitte stress als gevolg van extreme temperaturen), dan is het van belang om bomen en stedelijk groen strategisch in te zetten.
Als onderdeel van het project wordt sinds april 2019 temperatuur data verzameld op verschillende locaties in Paramaribo, waaronder de Cultuurtuin. Ook is er een analyse gedaan naar het effect van het stedelijk hitte-eiland (urban heat island), waarbij sterk bebouwde gebieden met grotendeels met beton of asfalt bedekte bodem, meer en langer warmte vasthouden dan de rurale omgeving. Daaruit blijkt dat plekken waar er meer groen aanwezig is duidelijk koeler zijn en dat ongeplande verstedelijking en daarmee gepaard de vernietiging van groen in onze directe leefomgeving de gevolgen van klimaatverandering kan verergeren.
Binnenkort zal een MSc. studente van de AdeKUS een afstudeeronderzoek doen naar de percepties en het gebruik van stedelijk groen, waaronder de Cultuurtuin, door inwoners van (Groot) Paramaribo.
Ook bewustwordingsactiviteiten van het project zijn van belang. In mei 2019 organiseerden wij voor leerlingen van de Wenzel school een sportieve activiteit in de Cultuurtuin in het kader van World Challenge Day en later dat jaar de Groen Paramaribo Photo Walk. Helaas kon een herhaling dit jaar niet doorgaan vanwege de covid-19 situatie. Echter passen ook wij ons aan met behulp van alternatieve activiteiten. Eén daarvan is een reeks online Groene Gesprekken met maandelijks een ander thema te maken met stedelijk groen. De eerste sessie op donderdag 30 juli om 20.00u, via youtube te volgen, gaat over cultureel erfgoed met gastsprekers van de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname en van het Nationaal Herbarium.
In het bijzonder gaan wij met de 3e component van het project, indien de situatie dat toelaat, van start met het uitzetten van een monitoringsplan. Volgens een protocol ontwikkeld op basis van citizen science principes, zal een netwerk van geïnteresseerde burgers en organisaties op regelmatige basis informatie verzamelen over geselecteerde ecosysteemdiensten, de staat, en het gebruik van stedelijk groen. Er is met verschillende instanties besproken welke informatie voor hen het meest nuttig is, zodat de informatie zowel wetenschappelijk als maatschappelijk relevant is. Belangrijk is dat de aangewezen authoriteiten inspelen op onregelmatigheden of andere problemen die naar voren kunnen komen. De Cultuurtuin wordt ongetwijfeld meegenomen bij het monitoren.

Een beschermde en goed onderhouden Cultuurtuin waarin wordt geïnvesteerd en waar wordt gewerkt aan herstel, zou zich uitstekend lenen voor natuuronderwijs op alle niveaus, voor onderzoek door lokale en internationale wetenschappers, voor een toeristische attractie, voor het bevorderen van een gezonde leefstijl en tenslotte ook voor een ontspannen gezinsuitje.
De capaciteit om een groen en leefbaarder Paramaribo te bevorderen hebben we als land deels al in huis. Daar waar dat niet zo is moeten wij werken aan versterking en opleiding van jong kader. Cruciaal is de politieke wil, innovatief denken en handelen. De stem van burgers die zich laten horen, zoals gezien in het geval van de Cultuurtuin, moet niet worden onderschat.

www.groenparamaribo.org